مسئولین و متخصصین مدیریت شهری، تنها راه برون رفت از مشکلات فعلی شهرنشینی و توسعه پایدار شهری را در توسعه اجتماعات و انجمن های محلی و ورود عملیاتی رویکرد مردم محوری در مدیریت شهری می دانند.
نمود چنین تفکری را می توان در اجرای طرح هایی همچون شورایاری در تهران و شورای اجتماعی محلات در شهرهایی همچون مشهد وهمدان یافت.
با انجام یک جستجو ساده در فضای مجازی در خصوص” شورای محله یا شورایاری:تعدادی مقاله علمی و مصاحبه مدیران شهری در خصوص نقش مردم در تصمیمات مدیریت شهری خواهید یافت، این در حالی است که در واقعیت، خبری از مشارکت مردم در مدیریت شهری نیست. در این متن سعی بر آن شده است تا با نگاه جدید و به‌اختصار این موضوع پرداخته شود.
1- سطوح مشارکت در اجتماعات محلی
چهار سطح برای مشارکت در اجتماعات محلی قابل‌تعریف می‌باشد:
سطح اول: تسهیم اطلاعات (شناخت ظرفیت‌ها و دارایی محله و شناسایی آسیب‌ها و مشکلات)
سطح دوم: مشاوره و نیازسنجی با کمک اعضای شورای محله، کارشناسان شهرداری و افراد ذی‌نفوذ
سطح سوم:تصمیم سازی و تصمیم گیری
سطح چهارم:اقدام و عمل
2- تشکیل شورایاری در تهران
شورای شهر تهران به استناد ماده 71 قانون تشکیلات، وظایف و انتخابات شوراهای اسلامی کشور و انتخاب شهرداران مصوب 1375/٣/١ و با توجه به تنوع در حجم عظیم و گسترده مسائل و مشکلات محدوده‌های محلات مختلف تهران، در سال 1378 اقدام به تصویب طرح شورایاری‌ها نمود و در اواخر سال 1389 اولین انتخابات شورایاری در چند محله تهران به‌صورت پایلوت انجام شد.
1-2- خودکفایی شورایاری
ماده 4 اساسنامه شورایاری‌ها این‌طور مطرح می‌کند که انجمن شوراياري, انجمني خودگردان بوده و ازاین‌رو مي‌بايد از هر حيث توسط خود اهالي اداره شود. لیکن تا زمان كسب خودكفايي از مساعدت‌های شوراي شهر تهران برخوردار خواهد بود.
بر اساس دستورالعمل ستاد هماهنگی شورایاری محلات شهر تهران محل استقرار و تشکیل جلسات داخلی اعضای شورایاری محله در سرای محله می‌باشد.
با توجه به تعریف درج‌شده در ویکی‌پدیا از معنی سرای محله(نهادی زیرمجموعه شهرداری)، به نظر می‌رسد شورایاری‌ها به‌سختی بتوانند به خودکفایی برسند. همچنین یک جستجو ساده در اینترنت در خصوص سرای محله، بیشتر در خصوص انتقادات و تبدیل‌شدن این فضاها به مراکز تجاری و کسب درآمد مطالب مشاهده می‌شود.
2-2- آخرین وضعیت شورایاری در تهران
با ابطال مصوبات متضمن تأسیس شورایاری توسط دیوان عدالت اداری در تابستان 1399، ابهامی در ادامه حیات یا انحلال شورایاری به وجود آمد.
3-2- شورایاری در سایر شهرها
در بسیاری از شهرها نیز زمزمه‌هایی از تشکیل شورایاری در قالب مصاحبه‌های صورت پذیرفته توسط مدیران شهری شنیده‌شده که نمونه اجرایی آن توسط متخصصین این گروه تاکنون مشاهده نشده است.
3- تشکیل شورای اجتماعی محله از مشهد تا همدان
1-3- مشهد پیشتاز شورای اجتماعی محلات
اولین شوراهای اجتماعی محلات در شهر مشهد از سال 1391 و در چارچوب 157 محله ذیل نظر معاونت فرهنگی شهرداری مشهد شکل گرفت.
برای آشنایی با محلات شهر مشهد برروی تصویر زیر کلیک نمایید
2-3- همدان ادامه دهنده مسیر مشهد در تشکیل شورای اجتماعی محالات
شهرداری همدان نیز پس از مشهد، اقدام به تشکیل این شورا ها نمود.
3-3- مهمترین مشکلات شوراهای اجتماعی محلات
مهمترین مشکلات ساختاری این شوراها را می‌توان به‌طور خلاصه این‌طور بیان نمود:
× تشکیل جلسات در ساختمان شهرداری مناطق
× دبیری و ریاست نماینده فرهنگی شهرداری بر این جلسات
× پروژه محوری بر اساس سقف ریالی( هر محله سقف اعتباری خاص از سوی شهرداری برای × اجرای تعدادی برنامه در طول سال دارد-در برخی از محلات صرفاً به دلیل اختصاص اعتبار در سال آینده، برنامه‌هایی بعضاً سطحی در مدارس و مساجد و آن‌هم در قالب مراسم و دوره‌های آموزشی برگزار می‌شود)
× عدم سازوکار مناسب برای اطلاع‌رسانی برنامه‌ها به عموم مردم محله
4- بهترین وضعیت شورا
در بهترین حالت شکل گیری شوراها (شورایاری یا شورای اجتماعی محلات) موارد ذیل روی خواهد داد:
شناسایی بهتر مشکلات محله
انگیزه‌ی داوطلبانه بودن عضویت در شورا
اعتماد مردم به مدیریت شهری( شهرداری، شورای شهر و…)
ارتقا هویت اجتماعی و احساس تعلق به محلات
تنظیم برنامه‌های مرتبط با وضعیت محله
افزایش مشارکت‌های مردمی
هویت‌بخشی به محلات قدیمی
نخبه یابی و الگوسازی در محلات
کاهش آسیب‌های اجتماعی در محلات
5- بدترین وضعیت شورا
در دوران حضیض و در بدترین وضعیت شوراها، شاهد موارد ذیل هستیم:
× ضعف در جلب مشارکت‌های مردمی محله
× عدم دسترسی اعضا به مسئولان شهر
× ورود انگیزه‌ی مالی مشارکت در شورا
× فقدان اقتدار و قدرت شورا در محله
× فقدان برنامه‌ریزی منسجم و مطلوب در بخش‌های مختلف
× ساده‌اندیشی و سطحی‌نگری هدر رفتن هزینه‌ها
× مصوبه‌های غیر کارآمد و به حاشیه رفتن ماهیت شوراها
6- پیشنهادات
1-6- خودکفایی شورا
- خودکفایی شوراها به عنوان بزرگترین اصل اجرایی شود
- مستقل از بدنه شهرداری یا شورای شهر
شکل‌گیری به‌صورت NGO در مکان‌های عمومی(مساجد، پارک‌ها و…) در کنار سایر مردم
اداره وراهبری این شورا به دست معتمدان و مردم هر منطقه و نه اعضا شورا یا مدیران شهرداری
2-6- دوری از سیاست زدگی
جناحی شدن شوراها خواسته یا ناخواسته موجب خروج از مسیر اصلی و به حاشیه رفتن ماهیت آن‌ها می‌شود
این اقدام رویکرد شوراها را وارد مسائل خارج از وظایف محول شده می‌کند و زمینه فعالیت‌های انتخاباتی و تبلیغاتی را مهیا می‌سازد)
3-6- ارزیابی مستمر شوراها
ضرورت ارزیابی مستمر سازوکار این اجتماعات شامل: شرح وظایف و حیطه اختیارات، تعداد و نحوه انتخاب اعضا، ویژگی‌ها و شاخصه‌های اعضا، کمیت و کیفیت برگزاری جلسات، مصوبات اجراشده و رضایتمندی مردم.
7- سخنی با نمایندگان مردم در محلات شهر
در این بخش سعی شده است فارغ از کلمات واژگان رسمی، صحبتی دوستانه با کلیه نمایندگان مردم در محلات شهر داشته باشیم.
عضو محترم شورای مردمی
(شورایار، عضو شورای اجتماعی محلات و…)
از جنس خود مردم هستی
مطالبات و مشکلات شهروند آن‌همان مطالبات و مشکلات توست
پس راحت‌تر درک می‌کنی
دغدغه داری پس
با حساسیت، جدیت و سرعت پیگیری می‌کنی
به گروه یا جناح خاص وام‌دار نیستی
پس مجبور نیستی بدون در نظر گرفتن صرفه اصلاح عموم شهروندان،مجری بدون چون‌وچرا طیف یا گروه خاص باشی
نگاه ریزبینانه‌تری در مدیریت شهری داری
پس موفقیت و شکست مدیریت شهری ارتباط مستقیم به تعامل با تو دارد
با تمام این ویژگی‌ها و محسنات پس چرا بازدهی شما در مدیریت شهری ملموس نیست؟
در بازی مدیریت شهری در جای درست قرار نداری
به‌جای اینکه مدیران و متخصصین حرف‌های تو رو از مسیر درست علمی و قانونی کنند
تو شدی مجری تصمیمات آن‌ها
چرا باید عضو شورای شهر(در تشکیلات شورایاران) یا معاون فرهنگی شهردار(در تشکیلات شورای اجتماعی محلات) دبیری جلسات شورای مردمی را عهده‌دار باشد.
خودکفا باش
قبل از اینکه دیگران برای تو تصمیم بگیرند تا خود کفا باشی
ماده 4 اساسنامه شورایاری‌ها این‌طور مطرح می‌کند که انجمن شوراياري, انجمني خودگردان بوده و ازاین‌رو مي‌بايد از هر حيث توسط خود اهالي اداره شود. لیکن تا زمان كسب خودكفايي از مساعدت‌های شوراي شهر تهران برخوردار خواهد بود.
