تحولات نظام برنامه ریزی و مدیریت شهری ایران در دوره معاصر

مطالعه این متن را به تمام مدیران شهری پیشنهاد می کنم، در این متن سعی برآن داریم تا باتوجه به توالی تاریخی و همچنین براساس نظام برنامه ریزی کشور، مروری سریع داشته باشیم بر تحولات نظام برنامه ریزی و مدیریت شهری ایران در دوره معاصر

1- اولین طرح شهری تا اولین برنامه عمرانی کشور

سال 1310 اولین طرح شهری برای همدان

تهیه‌شده توسط کارل فریش(رئیس کارخانه چرم‌سازی همدان)

سال 1312 قانون تعریض و توسعه معابر و خیابان‌ها

تخریب دیوارهای کهن تهران و ایجاد خیابان‌های جدیدی روی خندق‌های کهن

سال 1316 تهیه اولین نقشه شهرسازی مربوط به تهران توسط مستشاران فرانسوی

سال 1318 تصویب قانون و آیین‌نامه پیش‌آمدگی در گذرها

سال 1324 تهیه مطالعات و طرح‌ریزی سه شهر

تهیه مطالعات و طرح ریزی سه شهر شیراز، اصفهان و سنندج در سازمان اصل چهار ترومن توسط نورمن وگیبس شهرساز

2- اولین تجربه تدوین برنامه عمرانی کشور
(1333-1327)

برای مطالعه کامل برنامه های عمرانی کشور، کلیه مستندات موجود و گزارش های تحلیلی عملکرد این برنامه بر روی لینک زیر کلیک نمایید.
برنامه عمرانی کشور (قبل از انقلاب اسلامی )

سال 1327 تأسیس سازمان برنامه – تصویب قانون نوسازی و عمران شهری

3- دومین برنامه هفت‌ساله عمرانی کشور
(1341-1334)

سال 1334 تصویب قانون شهرداری

سال 1340 تدوین طرح شبکه‌بندی و گذر بندی توسط گروه صلح(هیئت عمران بین‌المللی آمریکا) در وزارت کشور

4- برنامه سوم عمرانی کشور
(1346-1341)

سال 1341

• تشکیل سازمان شهرسازی وزارت کشور توسط فایل(مهندس آلمانی)
• تهیه طرح‌ گذر بندی و اصلاح شبکه برای چند شهر ازجمله اصفهان
• انعقاد قرارداد تهیه طرح جامع چند شهر بین سازمان برنامه و تعدادی از مؤسسات مشاور و معماری و ساختمانی

سال 1343 تأسیس وزارت آبادانی و مسکن -تأسیس شورای عالی شهرسازی

دبیرخانه شورای عالی شهرسازی ناظر قراداد طرح‌های جامع و عقد قراردادهای جدید)

سال 1345 قانون اصلاح پاره ای از مواد و الحاق مواد جدید به قانون شهرداری 1334

5- برنامه چهارم عمرانی کشور
(1351-1347)

• شروع واقعی تهیه و اجرای طرح‌های جامع در ایران

• اجرای طرح‌ها در دو مرحله:

مرحله اول شناخت وضع موجود شهر ازنظر جمعیتی، اقتصادی و کالبدی
مرحله دوم، تنظیم برنامه‌های کوتاه‌مدت شهر و انطباق فعالیت‌های شهرداری با آن)

• خاتمه مطالعات طرح‌های جامع 20 شهر (از جمله بندرعباس، تهران، تبریز، قزوین، رشت، بندرلنگه، انزلی، همدان، اهواز، بابلسر، جلفا، کرج، شیراز، اصفهان، مشهد، آبادان و خرمشهر )
• بروز مشکلات جدید نظام شهر( افزایش جمعیت شهرها و توزیع نامتناسب )
  

 6- برنامه  پنجم عمرانی کشور
(1356-1352)

توجه وسیع‌تر طرح‌ها به مسائل منطقه‌ای(هدایت و توسعه منظم شهرها-هماهنگی در توزیع تأسیسات و تجهیزات شهری) و مسائل اجرایی (ارشاد شهرداری‌ها)

سال 1345 قانون اصلاح پاره‌ای از مواد و الحاق چند ماده به قانون شهرداری

شروع اقداماتی عمده برای تحقق بخشیدن به اهداف برنامه‌ریزی شهری در ایران

سال 1353 قانون تغییر نام وزارت آبادانی و مسکن، به وزارت مسکن و شهرسازی

تعاریف طرح جامع شهر، طرح تفصیلی و طرح هادی، و هم‌چنین مقررات کلی احداث بنا و تأسیسات در خارج از محدوده قانونی و حریم شهرها، در این قانون ارائه‌شده است.

 سال 1353تأسیس مرکز آمایش سرزمین توسط مشاورین ستبران

سال 1355 تهیه اولین طرح منطقه شهری اصفهان

 7- برنامه  ششم عمرانی کشور- اجرایی نشد
(1356-1352)

• تدوین بر مبنای مطالعات « آمایش سرزمین»
• لزوم برنامه‌ریزی منطقه‌ای برای شهرهای بزرگ
• تجدیدنظرهای مستمر بر طرح‌های شهری
• اجرایی نمودن طرح‌های جامع با استفاده از تملک زمین‌های داخل محدوده

8-انقلاب اسلامی تا شروع برنامه اول توسعه

 سال 1363

• تجدیدنظر کلی در طرح‌های جامع و اضافه کردن مطالعات حوزه نفوذ
• اصلاحاتی در وظایف و قوانین شهری و شهرسازی و شورای عالی شهرسازی
• فراهم کردن امکان مشارکت مردم و تقویت فنی شهرداری‌ها
• طرح‌های توسعه و عمران و حوزه نفوذ و تفصیلی شهرها (تنظیم طرح جامع برای همه شهرها و اصلاح طرح‌های جامع قدیم)
• تغییر  قراردادهای تیپ مطالعات طرح‌های جامع( قراردادهای جدید تیپ 12) توسط سازمان برنامه‌وبودجه

سال 1364 طرح های آماده سازی و شهرها جدید

-تهیه و اجرای طرح‌های آماده‌سازی و احداث شهرهای جدید پیرامون شهرهای بزرگ به‌عنوان فعالیتی رسمی و موظف

سال 1366قانون زمین شهری

امکان مالکیت دولت را بر اراضی داخل محدوده قانونی و حریم استحفاظی شهرها و شهرک

 9- برنامه  اول توسعه اقتصادی-اجتماعی و فرهنگی
(1372-1368)

برای مطالعه کامل برنامه اول توسعه اقتصادی-اجتماعی وفرهنگی کشور، کلیه مستندات موجود و گزارش های تحلیلی عملکرد این برنامه بر روی لینک زیر کلیک نمایید.
برنامه اول توسعه

اهداف و سیاست‌های عمده شهرسازی و اصلاح طرح جامع

• توسعه سریع شهرها
• حفظ اراضی کشاورزی پیرامون شهرها و ایجاد شهرهای جدید
• تنظیم نظام سلسله‌مراتب شهری
• اولویت دادن به تسهیلات آموزشی و بهداشتی
• تمرکززدایی از مدیریت شهری

سال1369 واگذاری برخی اختیارات شورای عالی شهرسازی

تصویب طرح جامع شهرهای جنگ‌زده  و شهرها با جمعیت کمتر از 200 هزار نفر(سرشماری1365) با شورای شهرسازی استان ( ریاست استاندار و عضویت مدیرکل یا بالاترین مقام استانی و دستگاه‌های عضو شورای عالی)

مزایا واگذاری برای شورای عالی شهرسازی :

– افزایش سرعت تصویب طرح‌های جامع شهری
– تهیه طرح‌های منطقه‌ای
– مکان‌یابی شهرهای جدید
– تعیین نقش شهرهای اصلی
– وضع ضوابط و مقررات شهرسازی

سال 1370 تهیه طرح جامع شهرستان وطرح جامع حمل ونقل

تهیه طرح مطالعات جامع حمل‌ونقل شهرهای بزرگ با تأسیس شورای عالی هماهنگی ترافیک شهرهای کشور و استقرار دبیرخانه آن در وزارت کشور

 10- برنامه  دوم توسعه اقتصادی-اجتماعی و فرهنگی
(1374-1378)

برای مطالعه کامل برنامه دوم توسعه اقتصادی-اجتماعی وفرهنگی کشور، کلیه مستندات موجود و گزارش های تحلیلی عملکرد این برنامه بر روی لینک زیر کلیک نمایید.
برنامه دوم توسعه

 سال 1375 برنامه ایران 1400 در سازمان برنامه وبودجه

این طرح در برنامه سوم توسعه لغو و طرح آمایش سرزمین ملاک عمل قرار گرفت.

سال 1376 تصویب طرح کالبدی ملی ایران

این طرح در چارچوب برنامه کلان ایران۱۴۰۰ (تقسیم‌بندی ایران به 10 منطقه)

 11- برنامه  سوم توسعه اقتصادی-اجتماعی و فرهنگی (1383-1379)

برای مطالعه کامل برنامه سوم توسعه اقتصادی-اجتماعی وفرهنگی کشور، کلیه مستندات موجود و گزارش های تحلیلی عملکرد این برنامه بر روی لینک زیر کلیک نمایید.
برنامه سوم توسعه

 12- برنامه چهارم توسعه اقتصادی-اجتماعی و فرهنگی
(1388-1384)

برنامه چهارم توسعه

سال 1382 طرح سازمان دهی فضا وسکونتگاه های روستایی

تصویب الگو سطح‌بندی مراکز روستایی ( حوزه – مجموعه –منظومه) بر اساس طرح سازمان‌دهی فضا و سکونتگاه‌های روستایی

 13- برنامه پنجم توسعه اقتصادی-اجتماعی و فرهنگی(1394-1390)

برنامه پنجم توسعه

سال 1390 تشکیل وزارت راه وشهرسازی

ادغام وزارت راه و ترابری با وزارت مسکن و شهرسازی  و تشکیل وزارت راه و شهرسازی

 14- برنامه ششم توسعه اقتصادی-اجتماعی و فرهنگی
(1400-1396)

برنامه ششم توسعه