تحولات نظام برنامه ریزی و مدیریت شهری ایران در دوره معاصر

مطالعه این متن را به تمام مدیران شهری پیشنهاد می کنم، در این متن سعی برآن داریم تا باتوجه به توالی تاریخی و همچنین براساس نظام برنامه ریزی کشور، مروری سریع داشته باشیم بر تحولات نظام برنامه ریزی و مدیریت شهری ایران در دوره معاصر

۱- اولین طرح شهری تا اولین برنامه عمرانی کشور

سال ۱۳۱۰ اولین طرح شهری برای همدان

تهیه‌شده توسط کارل فریش(رئیس کارخانه چرم‌سازی همدان)

سال ۱۳۱۲ قانون تعریض و توسعه معابر و خیابان‌ها

تخریب دیوارهای کهن تهران و ایجاد خیابان‌های جدیدی روی خندق‌های کهن

سال ۱۳۱۶ تهیه اولین نقشه شهرسازی مربوط به تهران توسط مستشاران فرانسوی

سال ۱۳۱۸ تصویب قانون و آیین‌نامه پیش‌آمدگی در گذرها

سال ۱۳۲۴ تهیه مطالعات و طرح‌ریزی سه شهر

تهیه مطالعات و طرح ریزی سه شهر شیراز، اصفهان و سنندج در سازمان اصل چهار ترومن توسط نورمن وگیبس شهرساز

۲- اولین تجربه تدوین برنامه عمرانی کشور
(۱۳۳۳-۱۳۲۷)

برای مطالعه کامل برنامه های عمرانی کشور، کلیه مستندات موجود و گزارش های تحلیلی عملکرد این برنامه بر روی لینک زیر کلیک نمایید.
برنامه عمرانی کشور (قبل از انقلاب اسلامی )

سال ۱۳۲۷ تأسیس سازمان برنامه – تصویب قانون نوسازی و عمران شهری

۳- دومین برنامه هفت‌ساله عمرانی کشور
(۱۳۴۱-۱۳۳۴)

سال ۱۳۳۴ تصویب قانون شهرداری

سال ۱۳۴۰ تدوین طرح شبکه‌بندی و گذر بندی توسط گروه صلح(هیئت عمران بین‌المللی آمریکا) در وزارت کشور

۴- برنامه سوم عمرانی کشور
(۱۳۴۶-۱۳۴۱)

سال ۱۳۴۱

• تشکیل سازمان شهرسازی وزارت کشور توسط فایل(مهندس آلمانی)
• تهیه طرح‌ گذر بندی و اصلاح شبکه برای چند شهر ازجمله اصفهان
• انعقاد قرارداد تهیه طرح جامع چند شهر بین سازمان برنامه و تعدادی از مؤسسات مشاور و معماری و ساختمانی

سال ۱۳۴۳ تأسیس وزارت آبادانی و مسکن -تأسیس شورای عالی شهرسازی

دبیرخانه شورای عالی شهرسازی ناظر قراداد طرح‌های جامع و عقد قراردادهای جدید)

سال ۱۳۴۵ قانون اصلاح پاره ای از مواد و الحاق مواد جدید به قانون شهرداری ۱۳۳۴

۵- برنامه چهارم عمرانی کشور
(۱۳۵۱-۱۳۴۷)

• شروع واقعی تهیه و اجرای طرح‌های جامع در ایران

• اجرای طرح‌ها در دو مرحله:

مرحله اول شناخت وضع موجود شهر ازنظر جمعیتی، اقتصادی و کالبدی
مرحله دوم، تنظیم برنامه‌های کوتاه‌مدت شهر و انطباق فعالیت‌های شهرداری با آن)

• خاتمه مطالعات طرح‌های جامع ۲۰ شهر (از جمله بندرعباس، تهران، تبریز، قزوین، رشت، بندرلنگه، انزلی، همدان، اهواز، بابلسر، جلفا، کرج، شیراز، اصفهان، مشهد، آبادان و خرمشهر )
• بروز مشکلات جدید نظام شهر( افزایش جمعیت شهرها و توزیع نامتناسب )
  

 6- برنامه  پنجم عمرانی کشور
(۱۳۵۶-۱۳۵۲)

توجه وسیع‌تر طرح‌ها به مسائل منطقه‌ای(هدایت و توسعه منظم شهرها-هماهنگی در توزیع تأسیسات و تجهیزات شهری) و مسائل اجرایی (ارشاد شهرداری‌ها)

سال ۱۳۴۵ قانون اصلاح پاره‌ای از مواد و الحاق چند ماده به قانون شهرداری

شروع اقداماتی عمده برای تحقق بخشیدن به اهداف برنامه‌ریزی شهری در ایران

سال ۱۳۵۳ قانون تغییر نام وزارت آبادانی و مسکن، به وزارت مسکن و شهرسازی

تعاریف طرح جامع شهر، طرح تفصیلی و طرح هادی، و هم‌چنین مقررات کلی احداث بنا و تأسیسات در خارج از محدوده قانونی و حریم شهرها، در این قانون ارائه‌شده است.

 سال ۱۳۵۳تأسیس مرکز آمایش سرزمین توسط مشاورین ستبران

سال ۱۳۵۵ تهیه اولین طرح منطقه شهری اصفهان

 7- برنامه  ششم عمرانی کشور- اجرایی نشد
(۱۳۵۶-۱۳۵۲)

• تدوین بر مبنای مطالعات « آمایش سرزمین»
• لزوم برنامه‌ریزی منطقه‌ای برای شهرهای بزرگ
• تجدیدنظرهای مستمر بر طرح‌های شهری
• اجرایی نمودن طرح‌های جامع با استفاده از تملک زمین‌های داخل محدوده

۸-انقلاب اسلامی تا شروع برنامه اول توسعه

 سال ۱۳۶۳

• تجدیدنظر کلی در طرح‌های جامع و اضافه کردن مطالعات حوزه نفوذ
• اصلاحاتی در وظایف و قوانین شهری و شهرسازی و شورای عالی شهرسازی
• فراهم کردن امکان مشارکت مردم و تقویت فنی شهرداری‌ها
• طرح‌های توسعه و عمران و حوزه نفوذ و تفصیلی شهرها (تنظیم طرح جامع برای همه شهرها و اصلاح طرح‌های جامع قدیم)
• تغییر  قراردادهای تیپ مطالعات طرح‌های جامع( قراردادهای جدید تیپ ۱۲) توسط سازمان برنامه‌وبودجه

سال ۱۳۶۴ طرح های آماده سازی و شهرها جدید

-تهیه و اجرای طرح‌های آماده‌سازی و احداث شهرهای جدید پیرامون شهرهای بزرگ به‌عنوان فعالیتی رسمی و موظف

سال ۱۳۶۶قانون زمین شهری

امکان مالکیت دولت را بر اراضی داخل محدوده قانونی و حریم استحفاظی شهرها و شهرک

 9- برنامه  اول توسعه اقتصادی-اجتماعی و فرهنگی
(۱۳۷۲-۱۳۶۸)

برای مطالعه کامل برنامه اول توسعه اقتصادی-اجتماعی وفرهنگی کشور، کلیه مستندات موجود و گزارش های تحلیلی عملکرد این برنامه بر روی لینک زیر کلیک نمایید.
برنامه اول توسعه

اهداف و سیاست‌های عمده شهرسازی و اصلاح طرح جامع

• توسعه سریع شهرها
• حفظ اراضی کشاورزی پیرامون شهرها و ایجاد شهرهای جدید
• تنظیم نظام سلسله‌مراتب شهری
• اولویت دادن به تسهیلات آموزشی و بهداشتی
• تمرکززدایی از مدیریت شهری

سال۱۳۶۹ واگذاری برخی اختیارات شورای عالی شهرسازی

تصویب طرح جامع شهرهای جنگ‌زده  و شهرها با جمعیت کمتر از ۲۰۰ هزار نفر(سرشماری۱۳۶۵) با شورای شهرسازی استان ( ریاست استاندار و عضویت مدیرکل یا بالاترین مقام استانی و دستگاه‌های عضو شورای عالی)

مزایا واگذاری برای شورای عالی شهرسازی :

– افزایش سرعت تصویب طرح‌های جامع شهری
– تهیه طرح‌های منطقه‌ای
– مکان‌یابی شهرهای جدید
– تعیین نقش شهرهای اصلی
– وضع ضوابط و مقررات شهرسازی

سال ۱۳۷۰ تهیه طرح جامع شهرستان وطرح جامع حمل ونقل

تهیه طرح مطالعات جامع حمل‌ونقل شهرهای بزرگ با تأسیس شورای عالی هماهنگی ترافیک شهرهای کشور و استقرار دبیرخانه آن در وزارت کشور

 10- برنامه  دوم توسعه اقتصادی-اجتماعی و فرهنگی
(۱۳۷۴-۱۳۷۸)

برای مطالعه کامل برنامه دوم توسعه اقتصادی-اجتماعی وفرهنگی کشور، کلیه مستندات موجود و گزارش های تحلیلی عملکرد این برنامه بر روی لینک زیر کلیک نمایید.
برنامه دوم توسعه

 سال ۱۳۷۵ برنامه ایران ۱۴۰۰ در سازمان برنامه وبودجه

این طرح در برنامه سوم توسعه لغو و طرح آمایش سرزمین ملاک عمل قرار گرفت.

سال ۱۳۷۶ تصویب طرح کالبدی ملی ایران

این طرح در چارچوب برنامه کلان ایران۱۴۰۰ (تقسیم‌بندی ایران به ۱۰ منطقه)

 11- برنامه  سوم توسعه اقتصادی-اجتماعی و فرهنگی (۱۳۸۳-۱۳۷۹)

برای مطالعه کامل برنامه سوم توسعه اقتصادی-اجتماعی وفرهنگی کشور، کلیه مستندات موجود و گزارش های تحلیلی عملکرد این برنامه بر روی لینک زیر کلیک نمایید.
برنامه سوم توسعه

 12- برنامه چهارم توسعه اقتصادی-اجتماعی و فرهنگی
(۱۳۸۸-۱۳۸۴)

برنامه چهارم توسعه

سال ۱۳۸۲ طرح سازمان دهی فضا وسکونتگاه های روستایی

تصویب الگو سطح‌بندی مراکز روستایی ( حوزه – مجموعه –منظومه) بر اساس طرح سازمان‌دهی فضا و سکونتگاه‌های روستایی

 13- برنامه پنجم توسعه اقتصادی-اجتماعی و فرهنگی(۱۳۹۴-۱۳۹۰)

برنامه پنجم توسعه

سال ۱۳۹۰ تشکیل وزارت راه وشهرسازی

ادغام وزارت راه و ترابری با وزارت مسکن و شهرسازی  و تشکیل وزارت راه و شهرسازی

 14- برنامه ششم توسعه اقتصادی-اجتماعی و فرهنگی
(۱۴۰۰-۱۳۹۶)

برنامه ششم توسعه